هزارسنگر

بخش نخست

بخش دوم

بخش سوم

بخش چهارم

واحد تحلیل سفیر هراز؛ روایت مجاری الامور از تحف العقول از امام حسین (ع)

مجاری الامور و الاحکام علی ایدالعلماء بالملیه الامناء علی حلاله و حرامه ... (حرانی، 1398 ق، ص 242).

یعنی جریان امور و احکام به دست دانشمندان الهی است که به حلال و حرام خدا امین هستند.

این حدیث را مرسل دانسته ولی می گوید صاحب وسائل الشیعه بر آن اعتماد ندارد بعلاوه متن حدیث نیز مطابق مبانی عقلی و عرفی می داند (شئون و اختیارات ولی فقیه، ص 62.).  این روایت بخشی از منطق امام حسین (ع) است که از نظر امام خمینی.

دو مطلب مهم به دست می آید: یکی « ولایت فقیه » و دیگری اینکه فقها باید با جهاد خود و ... حکام جائر را رسوا و متزلزل و مردم را بیدار گردانند تا نهضت عمومی مسلمانان بیدار، حکومت جائر را سرنگون و حکومت اسلامی را برقرار سازد (ولایت فقیه، صص. 107).

 4- تحلیلی بر روایات مورد استناد امام خمینی

روایاتی که مورد تمسک امام واقع و در مباحث دیگران نیز به کرات مورد ذکر و نقد و بررسی قرار گرفته است. به عنوان نمونه این روایات و روایات دیگری افزون بر آن در عوائدالایام نراقی به طور مجمل آمده است.

در اوایل فصل مربوط به ولایت فقیه در بخش اول وی روایات مربوط به مقام علما و فقهای اسلامی را بیان داشته است. تمام روایاتی که امام خمینی به عنوان دلیل نقل کرده اند در میان 19 روایتی که مرحوم نراقی نقل کرده است وجود دارد ( نراقی، ، 1363، صص 187- 188.).  شیخ انصاری نیز در کتاب المکاسب غالب این روایات را آورده است (انصاری، 1410 (هـ - 1990 م.)، ص 48.).

آنچه در این میان مهم است و امام خمینی نیز بر آن بسیار تأکیده کرده است و شالوده تفاوت دیدگاه او با دیگران را تشکیل می دهد چگونگی برداشت او از این روایات و نحوه تحلیل و بررسی آنها می باشد.

به عنوان نمونه همان طور که بیان شد امام خمینی وراثت پیامبران را مسأله ای بسیار گسترده می داند یا از عبارت « الفقهاء امناء الرسل » مفهوم امانت را بسیار گسترده می داند به گونه ای که شامل حکومت و ولایت نیز می شود و یا از اینکه ازحدیث « دانشمندان حصن اسلام هستند. » حفظ مجموعه دین اسلام را استنباط کرده است و طبیعی است که مجموع دین جزء در پرتو یک حکومت دینی صیانت می شود.

همچنین در بحث از حاکم یا قاضی علاوه بر گستردگی معنا به ارتباط شأن قضاوت تا اقتدار تحقق آن یعنی برخورداری از حاکمیت و ... اشاره کرده است  یا منظور از سلطان را کلیه نظام سیاسی جامعه دانسته و اینها بیان کننده برداشتی وسیع و بسیار گسترده از روایات و مفاهیم مندرج در آنها چون عالم، حاکم، قاضی، سلطان، امانت، وراثت، خلیفه و روایت حدیث و ... است.

این در حالی است که بررسی آثار برخی از فقیهان و دانشمندان دین از اینگونه روایات مؤید مطلب دیگری است و آن اینکه آنها در عین قائل بودن به مسأله ولایت برای فقیه آن را منحصر به برخی از شئون چون بیان احکام، قضاوت، برخی از امورات حسبیه یا امور حسبیه معطل مانده و جز آن می دانند و قائل به گسترده حوزه و اختیارات فقیه و به عبارت دقیقتر شأن ولایت سیاسی و حکومتی برای فقیه نیستند. بعلاوه ضمن تردید در اطلاق، سندیت یا دلالت اینگونه احادیث، قدر متقین را برای فقیه و عالم دین در افتاء قضاوت، امور حسبیه و جز آن می دانند.

به عنوان مثال: شیخ مرتضی انصاری پس از نقل اینگونه روایات در مکاسب می نویسد:

اما انصاف این است که پس از ملاحظه سیاق و صور و ذیل روایات فوق پیدا می کنیم که این روایات در بیان وظیفه عالمان دینی از جهت بیان احکام است، نه اینکه آنان مانند پیامبر (ص) و ائمه (ع) اولی نسبت به مردم در اموالشان باشند. ]  تا چه رسد به سرنوشتشان [ (همان، ج 2، ص 51.).

منابع:

 1)-آذری قمی، احمد،پرسش و پاسخ مذهبی-سیاسی، اجتماعی فرهنگی،قم: دارالعلم،1372 ،-----قرآن و ولایت فقیه،قم: دارالعلم، 1373 )

2)-عیون اخبار الرضا، تهران: انتشارات جهان، چ دوم، 1378 ق)

3)-عیون اخبار الرضا، قم، دارالعلم، 1377 ق)

4)-السیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، الدرر المنثور فی التفسیر الماثور و هو مختصر تفسیر ترجمان القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه،1411 ق)

5)-انصاری،مرتضی، کتاب المکاسب، بیروت: موسسه النعمان للطباعه و النشر و التوزیع ، 1410 ق، 1990 م ،2 جلدی )

6)-حر عاملی،محمد بن حسن،وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه،بیروت: دار احیا التراث العربی ،1412 ق،20 جلدی.)

7)-حرانی حسن بن شعبه ابو احمد،تحف العقول،ترجمه علی اکبر غفاری،تهران:کتابفروشی الاسلامیه،1398ق )

8)-کتاب البیع ، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، چ اول، 1379 ، 5 جلدی)

9)- رجایی تهرانی،علیرضا،ولایت فقیه در عصر غیبت، قم : انتشاراتنبوغ،چ اول،13798 )

10)- سیوطی، جلال الدین، تفسیر الدرر المنثور ، قم: مکتبه آیت الله المرعشی، ج 3 ، 1404 ق )

11)- شعیری، تاج الدین، جامع الاخبار، قم: انتشارات رضی، 1363)

12)-طباطبایی ، سید محمد حسین،بررسی های اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی،ج 1 ، بی تا،)

13)-ترجمه تفسیر المیزان ،ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی،قم: دار العلم، 1364 )

14)-المیزان فی تفسیر قرآن ، تهران: دار الکتب الاسلامیه ، ذچ سوم، 1397 ق،ر20 جلدی)

15)- منتظری ، حسینعلی،البدر الزاهرفی صلاه الجمعه  و المسافر، تقریرات درس آیت الله محمد حسین بروجردی، قم: بی تا )

16)- دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه ، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی، چ دوم، 1370)

17)-نراقی، احمد بن محمد مهدی، حدود ولایت حاکم اسلامی، ترجمه مبحث ولایت فقیه از کتاب عوائد الایام : مرتضی حاجعلی فرد ، تهران:نشر کنگره، ویرایش دوم، 1378)

18)-عوائد الایام ، قم: مکتبه بصیرتی، چ سوم،1363)

علی ابوالعلی اقدسی